Γράφει η Αλίκη Κοσυφολόγου
H προτεινόμενη φορολογία στις κλήσεις μέσω WhatsApp – ένα ακόμη μέτρο μεταξύ των προωθούμενων μέτρων αυταρχικής λιτότητας- έγινε η αφορμή για την ανάδυση ενός πρωτοφανώς μαζικού κοινωνικού κινήματος στον Λίβανοσ.1Αbby sewell, “How Lebanon’s whatsapp tax unleashed flood anger”, https://www.pri.org/stories/2019-10-24/how-lebanons-whatsapp-tax-unleashed-flood-anger, το οποίο απειλεί να ανατρέψει το κυρίαρχο πολιτικό σύστημα ενώ ταυτόχρονα στο εσωτερικό του ξεδιπλώνεται μια πολυεπίπεδη κοινωνική διαμαρτυρία που φτάνει να αμφισβητεί τον πυρήνα της οργάνωσης των κοινωνικών σχέσεων.
Ο μέχρι τώρα απολογισμός των αντικυβερνητικών διαδηλώσεων που ξεκίνησαν στις 17 Οκτώβριου στη Βυρητό και εξαπλώθηκαν και σε άλλες πόλεις του Λιβάνου, στη Ναμπατίγια, στη Τρίπολη και αλλού, περιλαμβάνει μεταξύ άλλων την παραίτηση τoυ πρωθυπουργού Saad Harirri και της κυβέρνησης του και τον θάνατο ενός διαδηλωτή στις 12 Νοεμβρίου, ο οποίος έπεσε νεκρός από σφαίρες του λιβανέζικου στρατού κατά τη διάρκεια διαδήλωσης δυτικά της Βυρητούσ.2Michael Safi, “Local party official shot dead by soldier in Lebanon protests, the guardian”, 13.11.2019, διαθέσιμο στο: https://www.theguardian.com/world/2019/nov/13/local-party-official-shot-dead-by-soldier-lebanon-protests.
Η σπίθα που άναψε με την απειλή της επιβολής φορολογίας στις κλήσεις μέσω της εφαρμογής what’s app, δεν είναι αποτελεί ένα συγκυριακό γεγονός. Αντίθετα, είναι σημαντικό να λαμβάνεται υπόψη ότι ένα μεγάλο τμήμα του λιβανέζικου πληθυσμού ζει και εργάζεται στο εξωτερικό και για αυτό τον λόγο υπάρχει ανάγκη για φτηνές και προσβάσιμες σε όλους επικοινωνίες. Η αμφισβήτηση του δικαιώματος αυτού έφτασε να γίνει η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι της λαικής οργής για τις βαθιές ταξικές ανισότητες, τη φτώχεια – υπολογίζεται οτι περίπου το 26% του πληθυσμού ζει στο όριο της φτώχειας- , την ανεργία και την ανεργία της νεολαίας (35% και 37% τον Αύγουστο του 2019 αντίστοιχα)σ.3Ghadir Hamadi, “Unemployment: the paralysis of the Lebanese youth”, 2.08.2019, an – nahar, διαθέσιμο στο: https://en.annahar.com/article/1004952-unemployment-the-paralysis-of-lebanese-youth, τη χρόνια κρίση δημοκρατικής λειτουργίας και τη διαφθορά. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η γενικευμένη αποδοκιμασία της λειτουργίας του βασισμένου σε σέχτες πολιτικού συστήματος -λειτουργία η οποία θεμελιώνεται στη συμφωνία Taif του 1987- ως πηγής των μεγαλύτερων κακών μοιάζει μια αναμενόμενη έκβαση.
Το σύστημα των σεκτών, το οποίο ήταν το οποίο ήταν το αποτέλεσμα της πολιτικής συναίνεσης σε μια σύνθετη ιστορική και πολιτική συγκυρία και το οποίο απέβλεπε στην καλύτερη και ισότιμη πολιτική εκπροσώπηση των διαφορετικών εθνοτικών και θρησκευτικών κοινότητων που ζουν στη χώρα,σήμερα καταγγέλλεται ότι αποτελεί το πεδίο συντήρησης και αναπαραγωγής μιας σκανδαλωδώς προνομιούχας πολιτικής ελίτ και ανώτατης κρατικής γραφειοκρατίας, η οποία ασκεί εξουσία χωρίς να υπόκειται σε έλεγχο και σε βάρος των συμφερόντων των λαικών στρωμάτων. Στο απυρόβλητο της κριτικής δεν έχει παραμείνει ούτε η Χεζμπολαχ, παρά τη δεδομένη ευρεία λαϊκή βάση υποστήριξης που απολαμβάνει στη χώρα. Η επιφυλακτική στάση του Hassan Nashralla, γενικού γραμματέα της Χεζμπολάχ, ο οποίος σε μία ομιλία του χαρακτήρισε τις κινητοποιήσεις «υποκινούμενες» ενίσχυσε το αρνητικό κλίμασ.4Demonstrations in Lebanon are a moment of truth for Hezbollah 25.10.2019, France 24, διαθέσιμο στο: https://www.france24.com/en/20191025-demonstrations-in-lebanon-are-a-moment-of-truth-for-hezbollah.
Τα παραπάνω σε συνδυασμό με τις δραματικές κοινωνικές επιπτώσεις της ολοένα και επιδεινούμενης οικονομικής κρίσης και το χρέος της χώρας που προσεγγίζει το1,5 δις (37% του δημόσιου χρέους της χώρας αφορά τον τον τραπεζικό τομέα), έχουν διαμορφώσει εκρηκτικές συνθήκες. Η οικονομική πολιτική της χώρας που μέχρι πρότινος αντιμετώπιζε την οικονομική κρίση ως κρίση δημόσιων δαπανών αναγνωρίζεται σήμερα ως βασική πηγή της μεγάλης κοινωνικής ανισότητας που υπάρχει στη χώρα. Χαρακτηριστικό ήταν το στιγμιότυπο της περικύκλωσης της κεντρικής τράπεζας από εκατοντάδες διαδηλωτές οι οποίοι απαιτούσαν την παραίτηση του διοικητή της τράπεζας Riad Salamehσ.5 Leila Molana Allen,” Decision time: Lebanon faces significant debt crunch”, 28.11.2019, al Jazeera, διαθέσιμο στο:https://www.aljazeera.com/ajimpact/decision-time-lebanon-faces-major-debt-crunch-191128012203508.html#:~:targetText=Lebanon%20has%20close%20to%20%241.5,to%20an%20already%20difficult%20situation.&targetText=The%20country’s%20beleaguered%20economy%20is,by%200.2%20percent%20this%20year. .
Δυνάμεις της πατριαρχίας, τα γυναικεία δικαιώματα δεν είναι μια υποσημείωση σ.6Σύνθημα που ακούστηκε σε αντικυβερνητική διαδήλωση στην Βυρητό στις 6 νοεμβρίου 2019.
Η φωτογραφία της διαδηλώτριας που κλώτσησε τον σωματοφύλακα του υπουργού παιδείας της παραιτηθείσας κυβέρνησης Akram Chehayeb – περιστατικό που έλαβε χώρα σε μία από τις διαδηλώσεις που οδήγησαν στην παραίτηση του πρωθυπουργού- έκανε τον γύρο του κόσμου κι έγινε ένα σύμβολο των κοινωνικών κινητοποιήσεων της περιόδου. Ο συνομολογημένα κεντρικός ρόλος των γυναικών στο κίνημα, η έντονη παρουσία τους στον δρόμο, τα ρεπερτόρια δράσης που επιλέγουν καθώς και η πλούσια ατζέντα των αιτημάτων συνθέτουν την ιδιαίτερη ταυτότητα του κινήματος. Παρά τα ολα όσα, κυρίαρχες παραμένουν οι παρανοήσεις για την κοινωνική θέση των γυναικών στο Λίβανο καθώς και η τάση για μια διαστρεβλωτικές αναπαράσταση ρόλου τους όχι μόνο από διεθνή και τοπικά ειδησεογραφικά μέσα. Μάλιστα σε αρκετές περιπτώσεις, αυτές οι αναπαραστάσεις με βολικό τρόπο συγκαλύπτουν επίσης τον ρατσισμό και αραβοφοβία. Στον αντίποδα αυτών αλλά εξίσου αποπροσανατολιστικές, είναι οι αναπαραστάσεις του Λιβάνου ως χώρας υποδείγματος για την προώθηση των γυναικείων δικαιωμάτων στην Μέση Ανατολή, αντίληψη η οποία έχει καλλιεργηθεί με το πρόσχημα της απουσίας των ενδυματολογικών περιορισμών για τις γυναίκες που ισχύουν σε κάποιες από τις χώρες της ευρύτερης περιοχής. Εν προκειμένω, αυτό που συνήθως δε λαμβάνεται υπόψη, είναι ότι αυτή η ενδυματολογική «ποικιλία» συνδέεται περισσότερο με τον πολυεθνικό και πολυπολιτισμικό χαρακτήρα της κοινωνίας του Λιβάνου και τη «συγκατοίκηση» πολλών διαφορετικών θρησκευτικών και πολιτισμικών ομάδων. Με αυτά ως δεδομένα, η υποεκπροσώπηση των γυναικών στην πολιτική και το πατριαρχικό θεσμικό πλαίσιο, που όπως γράφει η Leyal Kalife αντιμετωπίζει τις γυναίκες σαν «πολίτες δεύτερης κατηγορίες»σ.7Leyal Kalife, “Lebanese women dominated the streets, government next?”, 31.10.2019, Step feed, διαθέσιμο στο: https://stepfeed.com/lebanese-women-dominated-the-streets-government-next-6755 ξεχωρίζουν ως κεντρικά πεδία διεκδίκησης και πολιτικής πάλης.
Μια άλλη πλευρά, είναι η αισθησιοποιήση της φεμινιστικής πολιτικής δράσης των γυναικών και της κεντρικής παρουσίας τους στις κινητοποιήσεις, συνέπεια της οποίας είναι η συμβολική υποβάθμιση της πολιτικής της σημασίας. Εκατοντάδες είναι τα φωτορεπορτάζ λιβανέζικων και διεθνών ειδησεογραφικών δικτύων ενημέρωσης στα οποία πρωταγωνιστούν οι «όμορφες» της εξέγερσης. Η αισθησιοποιήση αυτή ενίοτε καταλήγει σε σεξισμό χωρίς προσχήματα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα τα σεξιστικά σχόλια στο διαδίκτυο – όπως για παράδειγμα έγινε με το tweet του γιου του πρώην Αιγύπτιου προέδρου Alaa Mubarak, ο οποίος κοινοποίησε μία φωτογραφία μίας λιβανέζας διαδηλώτριας σχολιάζοντας «Αν τέτοια άτομα είχαν βγει στον δρόμο εδώ, ο Αlaa και ο Gamal, θα είχαν κατέβει στην πλατεία και θα διαδήλωναν μαζί τους ενάντια στον πατέρα τους».
Οι γυναίκες στην εξέγερση έχουν επίσης να αντιμετωπίσουν τη βια και τις παρενοχλήσεις από την πλευρά της αστυνομίας, ή νωρίτερα τις παρενοχλήσεις από τους υποστηρικτές του πρώην Πρωθυπουργού Hariri . Τα μαζικά report σε social media accounts γυναικών ακτιβιστριών μέχρι αυτοί οι λογαριασμοί να «πέσουν», ήταν μια αρκετά διαδεδομένη πρακτική, όπως επίσης και η διαρροή των τηλεφωνικών αριθμών των γυναικών αυτών έτσι ώστε να γίνονται πιο ευάλωτες σε δυνητικές παρενοχλήσειςσ.8Gaia Garamazza, Lebanese women demand new rights amid political turmoil, the Guardian,08.11.2019, διαθέσιμο στο: https://www.theguardian.com/world/2019/nov/08/lebanese-women-demand-new-rights-amid-political-turmoil. Η οργή απέναντι στην ατιμωρησία αυτών πρακτικών και γενικευμένου φαινομένου σεξουαλικής παρενόχλησης εκφράστηκε με τη μαζική διαδήλωση που οργάνωσαν γυναικείες οργανώσεις στη Βυρητό στις 7 Δεκεμβρίουσ.9Omar Akour, “Lebanese women march in beirut against sexual harassment”, 7.12.2019, associated press, διαθέσιμο επίσης: https://www.washingtonpost.com/world/middle_east/lebanese-women-march-in-beirut-against-sexual-harassment/2019/12/07/7e74cac8-190b-11ea-80d6-d0ca7007273f_story.html. Ωστόσο, όλες αυτές οι αναβαθμισμένες πολιτικές πρωτοβουλίες που λαμβάνουν οι γυναικείες και φεμινιστικές οργανώσεις στη χώρα δεν είναι ένα νέο φαινόμενο: Η μαζική πορεία της περασμένης 8ης Μάρτης που οργάνωσαν στη Βυρητό φεμινιστικές και λοατκι οργάνωσεις με κεντρική αιχμή τα δικαιώματα των εργατριών στον τομέα της καθαριότητας είναι ένα τέτοιο παράδειγμα.
Workers not slavesσ.10Σύνθημα σε πλακάτ που κρατούσε διαδηλώτρια σε παλιότερη συγκέντρωση για τα δικαιώματα των μεταναστών και μεταναστριών εργαζόμενων στη βυρητό το 2012, διαθέσιμο εδώ: https://www.aljazeera.com/indepth/opinion/lebanese-revolution-abolish-kafala-system-191114115435950.html
Η βεντάλια της κοινωνικής εξέγερσης στον Λίβανο ολοένα και μεγαλώνει φέρνοντας στη δημόσια συζήτηση τα θέματα που αφορούν τις συνθήκες διαβίωσης και το πολιτικό status των Παλαιστίνιων προσφύγων που ζουν στη χώρα από το 1948 καθώς και των Σύριων προσφύγωνσ.11 Ο Λίβανος δεν έχει συνυπογράψει τη σύμβαση της γενεύης (1951): the gaps in Lebanon new refugee policy, 14.03.2017, Human Rights Watch, διαθέσιμο στο: https://www.hrw.org/news/2017/03/14/gaps-lebanons-new-refugeepolicy#:~:targetText=Although%20Lebanon%20has%20not%20signed,or%20a%20threat%20to%20life.. Ένα άλλο κρίσιμο ζήτημα αφορά επίσης το πλαίσιο που ρυθμίζει τις συνθήκες εργασίες των μεταναστών στη χώρα. Η λεγόμενη Κafala ή sponsorship system –που δεν αποτελεί πρωτοτυπία του Λιβάνου αλλά εφαρμόζεται και σε άλλες χώρες της ευρύτερης περιοχής- εκχωρεί το νομικό status των εργαζόμενων στους εργοδότες τους, καθώς αν οι τελευταίοι επιλέξουν να λύσουν αυθαίρετα ένα συμβόλαιο οι εργαζόμενοι χάνουν αυτόματα το δικαίωμα της νόμιμης παράνομης στη χώρα και κινδυνεύουν να απελαθούν. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, να αναπαράγονται ακραιφνώς εκμεταλλευτικές συνθήκες εργασίας που εκθέτουν τους εργαζόμενους και εργαζόμενες σε πολλαπλές μορφές εργοδοτικής βίας και αυθαιρεσίας. Όπως γράφει ο Joey Ayoub, λιβανέζος σχολιαστής του al Jazeera: “αν αγωνιζόμαστε για τα δικαιώματα μας τώρα πρέπει ταυτόχρονα να νοιαστούμε και για τα δικαιώματα των μεταναστών. Το ίδιο σύστημα που πασχίζουμε να αλλάξουμε, εκμεταλλεύεται εκατοντάδες ξένους εργάτες. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η λιβανέζικη επανάσταση πρέπει να αγωνιστεί και για την κατάργηση του συστήματος της kafala”σ.12Joeye Ayoub, the Lebanese revolution must abolish the kafala system, 14.11.2019, al Jazeera, διαθέσιμο εδώ: https://www.aljazeera.com/indepth/opinion/lebanese-revolution-abolish-kafala-system-191114115435950.html.
Μας λείπουν τα μαθήματα, ώρα να σας δώσουμε ένα
Κι ενώ οι κοινοβουλευτικές συνομιλίες για τη διαμόρφωση νέας κυβέρνησης του Λιβάνου, η οποία θα οδηγήσει τη χώρα εκλογές ξεκίνησαν τυπικά την περασμένη Δευτέρα 8 Δεκεμβρίου με τη συμμετοχή του προέδρου του λιβάνου Michel Aoun, η πολιτική κατάσταση ολοένα και περιπλέκεται καθώς η Γαλλία οργάνωσε στις 11 Δεκεμβρίου μία διεθνή συνάντηση για την παροχή βοήθειας στον Λίβανο. Η πρωτοβουλία αυτή αναλήφθηκε λίγο μετά την έκκληση του Hariri, o oποίος εξακολουθεί να εκτελεί χρέη υπηρεσιακού πρωθυπουργού για συνδρομή της διεθνούς κοινότητας. Το γεγονός αυτό κρίνεται από πολλούς ως μία έμπρακτη έκφραση στήριξης στο πρόσωπο του απερχόμενου πρωθυπουργού αλλά και ως μια πρωτοφανής παρέμβαση στα εσωτερικά της χώραςσ.13Zeina Khodr, “Lebanon seeks international help as financial crisis grows”, al Jazeera, διαθέσιμο στο: lhttps://www.aljazeera.com/news/2019/12/lebanon-seeks-international-financial-crisis-grows-191211074908067.htm. Σε όλα τα παραπάνω, ας προστεθεί και η λαϊκή αγανάκτηση που προκλήθηκε μετά τις πλημμύρες που έπληξαν τη Βυρητό -ιδιαίτερα τις δυτικές περιοχές- και κάποιες άλλες περιοχές της χώρας στις 8 και 9 Δεκεμβρίου.
Tο δίχως άλλο, την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, oι κοινωνικές κινητοποιήσεις συνεχίζονται με αμείωτο ρυθμό αναδεικνύοντας ένα πλήθος κοινωνικών αιτημάτων και διεκδικήσεων. Διαφορετικές εθνοτικές και θρησκευτικές κοινότητες αλλά και γενιές συνεχίζουν να δίνονται ολόψυχα και κυριολεκτικά νυχθημερόν σε μία μάχη που αξιώνει τη συνολική ρήξη με την προηγούμενη πολιτική και κοινωνική κατάσταση στη χώρα. Η ευρηματικότητα των διαδηλωτών, οι συγκρουσιακές ή πιο ειρηνικές πρακτικές διαμαρτυρίες που κατά καιρούς επιλέγουν, οι λαϊκές συνελεύσεις στις γειτονιές και η αντίθεση στη νεοφιλελεύθερη πολιτική και τα συνθήματα για «άμεση δημοκρατία τώρα», ξεδιπλώνουν ορισμένες μόνο πλευρές της εξέγερσης, ο πολύπλοκος χαρακτήρας της οποίας ανάγεται και στην ιστορικά διαμορφωμένη ταυτότητα του Λιβάνου. Οι εκτιμήσεις για το τρόπο που αυτή η κοινωνική εξέγερση θα εκφραστεί στο πολιτικό επίπεδο είναι αβέβαιες, ωστόσο δε χωρά αμφιβολία ότι αυτά τα γεγονότα θα επηρεάσουν καθοριστικά τη συνέχεια.
Πηγές.
- Αbby sewell, “How Lebanon’s whatsapp tax unleashed flood anger”, https://www.pri.org/stories/2019-10-24/how-lebanons-whatsapp-tax-unleashed-flood-anger
- Ghadir Hamadi, “Unemployment: the paralysis of the Lebanese youth”, 2.08.2019, an – nahar, διαθέσιμο στο: https://en.annahar.com/article/1004952-unemployment-the-paralysis-of-lebanese-youth
- Demonstrations in Lebanon are a moment of truth for Hezbollah 25.10.2019, France 24, διαθέσιμο στο: https://www.france24.com/en/20191025-demonstrations-in-lebanon-are-a-moment-of-truth-for-hezbollah
- Leila Molana Allen,” Decision time: Lebanon faces significant debt crunch”, 28.11.2019, al Jazeera, διαθέσιμο στο: https://www.aljazeera.com/ajimpact/decision-time-lebanon-faces-major-debt-crunch-191128012203508.html#:~:targetText=Lebanon%20has%20close%20to%20%241.5,to%20an%20already%20difficult%20situation.&targetText=The%20country’s%20beleaguered%20economy%20is,by%200.2%20percent%20this%20year.
- Gaia Garamazza, Lebanese women demand new rights amid political turmoil, the Guardian,08.11.2019, διαθέσιμο στο: https://www.theguardian.com/world/2019/nov/08/lebanese-women-demand-new-rights-amid-political-turmoil
- Omar Akour, “Lebanese women march in Beirut against sexual harassment”, 7.12.2019, associated press, διαθέσιμο επίσης: https://www.washingtonpost.com/world/middle_east/lebanese-women-march-in-beirut-against-sexual-harassment/2019/12/07/7e74cac8-190b-11ea-80d6-d0ca7007273f_story.html
- Αnna Fleischer, “Lebanon rising”, diosorient.de, 27.10.2019: https://www.disorient.de/blog/lebanon-rising
- Zeina Khodr, “Lebanon seeks international help as financial crisis grows”, al Jazeera, διαθέσιμο στο: lhttps://www.aljazeera.com/news/2019/12/lebanon-seeks-international-financial-crisis-grows-191211074908067.htm
- Joeye Ayoub, the Lebanese revolution must abolish the kafala system, 14.11.2019, al Jazeera, διαθέσιμο εδώ: https://www.aljazeera.com/indepth/opinion/lebanese-revolution-abolish-kafala-system-191114115435950.html
- Leyal Kalife, “Lebanese women dominated the streets, government next?”, 31.10.2019, Step feed, διαθέσιμο στο: https://stepfeed.com/lebanese-women-dominated-the-streets-government-next-6755
- Michael Safi, “Local party official shot dead by a soldier in Lebanon protests, the guardian”, 13.11.2019, διαθέσιμο στο: https://www.theguardian.com/world/2019/nov/13/local-party-official-shot-dead-by-soldier-lebanon-protests
Υποσημείωσεις
