Σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο: Ανακύκλωση της αδιέξοδης πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Γράφει ο Σπύρος Απέργης, δικηγόρος, ειδικευμένος στο προσφυγικό δίκαιο
Δημοσιεύτηκε αρχικά στο AlterThess.gr

Τα τελευταία χρόνια η Ευρωπαϊκή Ένωση ακολουθεί μια ολοένα πιο περιοριστική πολιτική απέναντι στους μετανάστες και στους πρόσφυγες. Το Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο, του 2008 (που έθετε τους πρώτους φραγμούς σε μαζικές νομιμοποιήσεις μεταναστών και άρχισε να «υψώνει τείχη» με την ενίσχυση των επιστροφών, της φύλαξης των εξωτερικών συνόρων της Ε.Ε), η Κοινή Δήλωση Ε.Ε.-Τουρκίας (που αποτέλεσε σοβαρή υπαναχώρηση στο θεσμικό οικοδόμημα και στις πολιτικές πρακτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης), καθώς και το μνημόνιο της Ιταλίας με τη Λιβύη του 2017 (που ανανεώθηκε νωρίτερα φέτος), δείχνουν μία διαδρομή πολιτικών επιλογών όλων των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων.

Η διαδρομή αυτή υπονομεύει σταδιακά βασικές αξίες και εγγυήσεις του διεθνούς προσφυγικού δικαίου για τη διεθνή προστασία όσων υφίστανται διώξεις ανά τον κόσμο, ενώ παράλληλα καθιστά ορισμένες χώρες της Μεσογείου, όπως η Ελλάδα, ως de facto «αποθήκες ανθρώπων» με οικονομικό αντάλλαγμα την κοινοτική χρηματοδότηση.

Με μία πρώτη ανάγνωση βασικών στοιχείων των ανακοινώσεων της Επιτροπής¹, το νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο έρχεται να επισφραγίσει και βαθύνει αυτή την πορεία «ύψωσης τειχών» της Ε.Ε. απέναντι στους πρόσφυγες και στους μετανάστες. Το ίδιο φαίνεται να ανακυκλώνει τα υπάρχοντα αδιέξοδα της πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης χωρίς πρόβλεψη αναλογικής κατανομής των αναγνωρισμένων δικαιούχων και των αιτούντων διεθνή προστασία· με ενίσχυση της φύλαξης των εξωτερικών συνόρων· και χωρίς σύστημα ασφαλών και νόμιμων διόδων για όσους/ες επιθυμούν την πρόσβαση σε αιτήσεις διεθνούς προστασίας στα εδάφη των κρατών μελών της Ε.Ε.

Ας δούμε τις κυριότερες προτάσεις της Επιτροπής για το νέο Σύμφωνο:

1. Η Επιτροπή προτείνει κανονισμό «για τη διαχείριση του ασύλου και της μετανάστευσης, συμπεριλαμβανομένου ενός νέου μηχανισμού αλληλεγγύης» ενώ, παράλληλα, τροποποιεί τις διαδικασίες ασύλου ώστε να συμπεριλάβει μια νέα διαδικασία στα σύνορα και να καταστήσει πιο αποτελεσματικές τις διαδικασίες ασύλου². και, επίσης, τροποποιεί την πρόταση για τον κανονισμό Eurodac., ώστε να καλυφθούν οι ανάγκες για δεδομένα του νέου πλαισίου»³. Στην ουσία, επισημοποιούνται σε ευρωπαϊκό επίπεδο οι υπάρχουσες, εξαιρετικά προβληματικές στην εφαρμογή τους, διαδικασίες υποδοχής και ασύλου στην Ελλάδα. Δημιουργείται ένας μηχανισμός προκαταρκτικού ελέγχου (pre-screening), σύμφωνα με τον οποίο όσοι/ες πιθανολογείται ότι θα πάρουν καθεστώς διεθνούς προστασίας, θα ακολουθούν την κανονική διαδικασία ασύλου σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες ενώ οι υπόλοιποι θα ακολουθούν την πολλαπλώς προβληματική υπερταχεία διαδικασία ασύλου που, ήδη, εφαρμόζεται στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου. Περαιτέρω προβλέπεται ένας μηχανισμός νομικά δεσμευτικών μετεγκαταστάσεων, κατ’ έτος, υπό την αιγίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για περιπτώσεις προσφυγικής και μεταναστευτικής “πίεσης”, η οποία χρειάζεται εξειδίκευση ως προς το εφαρμόσιμο και την αποτελεσματικότητα της εφαρμογής του ενώ η διαδικασίες υλοποίησης μιας τέτοιας πρότασης διαφαίνονται χρονοβόρες, γραφειοκρατικές και με αβέβαιο αποτέλεσμα.
2. Παράλληλα, η Επιτροπή «θα διορίσει εντός της Επιτροπής συντονιστή/συντονίστρια επιστροφών που θα υποστηρίζεται από νέο δίκτυο υψηλού επιπέδου για τις επιστροφές και νέα επιχειρησιακή στρατηγική» και προτείνει «να εφαρμόσει πλήρως στις επιχειρησιακές δράσεις την ενισχυμένη εντολή που έχει λάβει στον τομέα των επιστροφών και να παρέχει αμέριστη στήριξη στα κράτη μέλη σε εθνικό επίπεδο» ενώ «θα παρουσιάσει νέο σχέδιο δράσης της ΕΕ κατά της παράνομης διακίνησης μεταναστών για την περίοδο 2021-2025»⁴. Με αυτές τις προτάσεις της Επιτροπής επιχειρείται να ενισχυθεί το σύστημα επιστροφών, επανεισδοχών και επανένταξης στις χώρες καταγωγής των απορριφθέντων αιτούντων διεθνή προστασία. Προς το σκοπό αυτό, θα παρέχεται “περισσότερη υποστήριξη” στα κράτη μέλη από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Συνόρων και Λιμενικού (FRONTEX) ενώ θα ορισθεί και Συντονιστής (σε επίπεδο Ένωσης) για τις Επιστροφές. Η παράλληλη πρόβλεψη για ανεξάρτητη εποπτεία της τήρησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά τις διαδικασίες ασύλου και επιστροφής μένει να δούμε αν και πώς θα εφαρμοστεί.
3. Προβλέπεται, επίσης, η αναθεώρηση του Κώδικα Συνόρων Σένγκεν το 2021. Στην ουσία πρόκειται για θεσμική ενίσχυση του ελέγχου των εξωτερικών συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σε συνδυασμό με την ενίσχυση της FRONTEX με προσωπικό και πόρους, και αναπτύσσεται σχετική ηλεκτρονική υποστήριξη.
4. Παράλληλα, επαναλαμβάνεται η «νομική υποχρέωση και το ηθικό καθήκον» των κρατών μελών με σύνορα στη θάλασσα να ερευνούν στη θάλασσα και να διασώζουν σκάφη με παράτυπους αλλοδαπούς, με την ευθύνη όμως για τις διασώσεις να επαφίεται στα κράτη-μέλη με εξωτερικά σύνορα στη θάλασσα. Ουδεμία πρακτική και εφαρμόσιμη πρόβλεψη υφίσταται στις προτάσεις της Επιτροπής περί καθιέρωσης ασφαλών και νόμιμων διόδων για τους αιτούντες διεθνή προστασία, σύμφωνα με τις υποχρεώσεις των κρατών μελών της Ε.Ε. να δίνουν νόμιμη πρόσβαση στο έδαφος της επικράτειάς τους και σε διαδικασίες ακρόασης των αιτημάτων τους σε αιτούντες διεθνή προστασία. Έτσι εγκαταλείπεται ουσιαστικά η πρόσβαση αυτή στα κυκλώματα διακίνησης ανθρώπων και στα ριψοκίνδυνα ταξίδια προς την Ευρώπη μέσω θάλασσας χωρίς πρόβλεψη για κοινοτικές οργανωμένες επιχειρήσεις διάσωσης στη θάλασσα με αποτέλεσμα τα γνωστά, εξακολουθητικά, τραγικά αποτελέσματα με τους χιλιάδες πνιγμένους στα νερά της Μεσογείου τα τελευταία χρόνια.
5. Τέλος, η Επιτροπή «θα προτείνει δέσμη μέτρων για τις δεξιότητες και τα ταλέντα, συμπεριλαμβανομένης της αναθεώρησης της οδηγίας για τους επί μακρόν διαμένοντες, καθώς και της αναθεώρησης της οδηγίας για την ενιαία άδεια, και θα καθορίσει τις δυνατότητες ανάπτυξης μιας δεξαμενής ταλέντων της Ε.Ε.» και «θα εγκρίνει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο δράσης για την ενσωμάτωση και την ένταξη για την περίοδο 2021-2024». Ο προβλέψεις για μετανάστευση με στοιχεία τις «δεξιότητες και τα ταλέντα» παραπέμπουν σε επιλεκτική υποδοχή και ένταξη εξειδικευμένων και μορφωμένων μεταναστών, κάτι το οποίο προβλέπεται και στο υπάρχον κοινοτικό δίκαιο ήδη από το 2009, αλλά δεν έχει λειτουργήσει ικανοποιητικά για την Ε.Ε.

Σύμφωνα με περισσότερες από 70 μη κυβερνητικές οργανώσεις, μεταξύ των οποίων η Διεθνής Αμνηστία, η Action Aid, η Caritas κλπ, «Αντί να απαλλαγεί από τις πλάνες της προηγούμενης προσέγγισης της ΕΕ και να προσφέρει ένα νέο ξεκίνημα, το νέο σύμφωνο κινδυνεύει να εντείνει την εστίαση στην εξωτερική ανάθεση, την αποτροπή, τον περιορισμό και τις επιστροφές». Συνεπώς η Ε.Ε. φαίνεται να αποσκοπεί στην αποτροπή της μαζικής έλευσης μεταναστών και προσφύγων στην Ευρώπη με τη «ύψωση τειχών» και στην επιλεκτική, ιδιαίτερα περιορισμένη και αυστηρά ελεγχόμενη υποδοχή και ένταξη προσφύγων και μεταναστών στην Ευρώπη. Οι ως άνω προτάσεις της Επιτροπής επιδιώκεται να υιοθετηθούν σε θεσμικό επίπεδο, σταδιακά μέχρι το καλοκαίρι του 2021. Το μέλλον στον τομέα αυτό προδιαγράφεται πιο σκοτεινό για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες ενώ η προς τα έξω θεσμική έκφραση των κυβερνήσεων της Ε.Ε, διαφαίνεται πιο κυνική και με λιγότερο ανθρώπινο πρόσωπο Είναι στο χέρι των πολιτών να αμφισβητήσουν αυτή την προοπτική.

1 Τη δέσμη μέτρων της Ε.Ε. και τα πλήρη συνοδευτικά έγγραφα με τις προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής μπορείτε να τα δείτε στη διεύθυνση https://ec.europa.eu/info/publications/migration-and-asylum-package-new-pact-migration-and-asylum-documents-adopted-23-september-2020_el

2 Βλ. υποσημείωση 1.

3 Β. υποσημείωση 1.

4 Β. υποσημείωση 1.