Σαν σήμερα, πριν από 110 χρόνια, γεννήθηκε στο χωριό Κερασίτσα της Αρκαδίας ο Γρηγόρης Λαμπράκης, το δέκατο τέταρτο από τα δεκαοχτώ παιδιά μιας φτωχής αγροτικής οικογένειας. Παρά τις τεράστιες οικονομικές δυσκολίες, κατόρθωσε να τελειώσει τις εγκύκλιες σπουδές του και ξεκίνησε σπουδές ιατρικής τον Σεπτέμβριο του 1933, τις οποίες ολοκλήρωσε το 1939. Το 1950 αναγορεύθηκε υφηγητής της Μαιευτικής και της Γυναικολογίας και από νωρίς αναδείχθηκε σε «σαμαρείτη της ιατρικής», μεριμνώντας ακόμα και οικονομικά για τους ενδεέστερους ασθενείς του. Εργάστηκε ως επιμελητής στο μαιευτήριο «Έλενα», κατόπιν στην κλινική «Λευκός Σταυρός» του Πειραιά, που είχε ιδρύσει προπολεμικά ο επίσης γιατρός αδερφός του, Θόδωρος Λαμπράκης, ενώ τον Αύγουστο του 1949 άνοιξε δικό του ιατρείο, στην οδό Πατησίων 50.
Μετά τη δολοφονία του, πολλοί και πολλές μεταξύ των ασθενών του μίλησαν κι έγραψαν για τον γιατρό των· αρκετές από αυτές τις μαρτυρίες δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό «Δρόμοι της Ειρήνης». Σε μία από αυτές διαβάζουμε: «Το 1950 χρειάσθηκε η γυναίκα μου άμεσον χειρουργικήν επέμβασιν. Λεφτά δεν είχα. […] Ο Λαμπράκης την εχειρούργησε αμέσως. Δεν έχω λεπτά Γρηγόρη του είπα, σας τα χρωστάω. «Για λεπτά συζητάς», μου είπε, «ή να σώσουμε τη μητέρα» […].Μετά την εγχείρησιν τη σήκωσε στα χέρια του και την έβαλε στο φορείο. Μετά κατεβήκαμε κάτω, φώναξε ένα ταξί και του έδωσε 100 δρχ. διά τη διαδρομήν έως το Χαλάνδρι».
Ο Γρηγόρης Λαμπράκης διακρίθηκε και ως αθλητής στο άλμα εις μήκος, όπου αναδείχθηκε δέκα φορές βαλκανιονίκης και κατείχε επί 23 συναπτά έτη το πανελλήνιο ρεκόρ του αγωνίσματος. Ήδη από τη σκοτεινή δεκαετία του ’30 δεν παρέλειπε να συνδέει τους αθλητικούς στίβους με το αίτημα για ένα πανίσχυρο κίνημα ειρήνης, για τη φιλία και τη συνεργασία των λαών. Στους Ολυμπιακούς αγώνες του 1936 συνδέθηκε φιλικά με τον Τζέσε Όουενς, τον γιο των μαύρων σκλάβων που σύντριψε τα ιδεολογήματα της «άρειας υπεροχής». Στενή φιλία, όμως, τον συνέδεσε και με τον Τεφίκ, Τούρκο αθλητή στο τριπλούν: «Εμείς θα ‘μαστε πάντα φίλοι· κι ας σκοτώνονται οι πατεράδες μας». 15 χρόνια αργότερα, μέσα στην ατμόσφαιρα της ψυχροπολεμικής και φιλονατοϊκής υστερίας, ο Γρηγόρης Λαμπράκης, άρθρωνε ολοκάθαρα γνήσια διεθνιστικό λόγο, που κατόρθωνε να συνδέει τον αθλητισμό με το πανανθρώπινο αίτημα για ειρήνη: «Ας ξοδέψουμε λιγότερα για τον πόλεμο και περισσότερα για το στίβο. Άλλωστε σήμερα Έλληνες, Τούρκοι, Βούλγαροι, Ρουμάνοι, Γιουγκοσλάβοι και Αλβανοί έχουν ξεχάσει ότι γνωρίστηκαν κάποτε στα χαρακώματα με το όπλο στο χέρι. Σήμερα αγωνίζονται ποιος θα τρέξει γρηγορότερα και ποιος θα ρίξει μακρύτερα το δίσκο. Αύριο αυτή η φιλία θα στεριώσει».
Από νωρίς συνδέθηκε ο Γρηγόρης Λαμπράκης με το αριστερό κίνημα και τους λαϊκούς αγώνες. Ο αδερφός του, Θόδωρος Λαμπράκης, είχε απολυθεί από το κρατικό νοσοκομείο του Πειραιά για τις πολιτικές του πεποιθήσεις ήδη από το 1934 και περιέθαλπε τους αντάρτες του ΕΛΑΣ στην κατοχή. Ένας άλλος αδερφός του, ο Δημήτρης (Μήτσος) Λαμπράκης, στάλθηκε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Γερμανίας από όπου επέστρεψε με βαριά αναπηρία. Ο ίδιος ο Γρηγόρης Λαμπράκης συνδέθηκε με το ΕΑΜ και συμμετείχε ενεργά στην «Ένωση Ελλήνων Αθλητών», που διοργάνωνε συσσίτια και υγειονομικές δομές για τους αθλητές και τις αθλήτριες. Το 1948, στο απόγειο της εμφύλιας τρομοκρατίας των εθνικοφρόνων, ο Λαμπράκης συνελήφθη και κρατήθηκε επί μήνες… «δι’ αντεθνικήν δράσιν».
Στις εκλογές της 29ης Οκτωβρίου 1961, που σημαδεύτηκαν από τη βία και τη νοθεία του (παρα)κράτους των εθνικοφρόνων, ο Γρηγόρης Λαμπράκης εκλέχθηκε βουλευτής Πειραιά, ως συνεργαζόμενος με το Πανδημοκρατικό Αγροτικό Μέτωπο Ελλάδος (Π.Α.Μ.Ε.), δηλαδή τον εκλογικό συνασπισμό της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς (Ε.Δ.Α.) και του Εθνικού Αγροτικού Κόμματος (Ε.Α.Κ.). Ανακοινώνοντας την υποψηφιότητά του με το Π.Α.Μ.Ε, ο Γρηγόρης Λαμπράκης ανέφερε μεταξύ άλλων: «Κατεβαίνουμε στις εκλογές με δύο κύριες επιδιώξεις: την ειρήνη και τη δημοκρατία. Θέλουμε την ειρήνη για να μη γίνουν βάσεις πυραύλων και καταστραφεί η Ελλάς. Θέλουμε την ειρήνη για να έχουμε φιλικές σχέσεις με τους λαούς των γειτονικών μας βαλκανικών χωρών. Και θέλουμε πραγματική δημοκρατία για να υπάρξει ισοτιμία, ισονομία και δικαιοσύνη ανάμεσα σ’ όλους τους πολίτες ανεξαρτήτως πολιτικών φρονημάτων. Θέλουμε τη δημοκρατία για να σταματήσουν, οι συλλήψεις, οι εξορίες, τα τρίτα ψηφίσματα. Θέλουμε τη δημοκρατία, για ν’ αναγνωριστεί επί τέλους το ωραιότερο κατόρθωμα του ελληνικού λαού, η ηρωική μας Εθνική Αντίστασις εναντίον των Ιταλών και Γερμανών φασιστών και των ντόπιων συνεργατών τους».
Ο Γρηγόρης Λαμπράκης συμμετείχε στην Ελληνική Επιτροπή για τη Βαλκανική Συνεννόηση και στην Ελληνική Επιτροπή για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη (Ε.Ε.Δ.Υ.Ε.) ήδη από την ίδρυσή των. Το 1962 εξελέγη αντιπρόεδρος της ΕΕΔΥΕ (πρόεδρος ήταν ο αριστερός φιλελεύθερος, Ανδρέας Ζάκκας). Την άνοιξη του 1963, ο Γρηγόρης Λαμπράκης, μαζί με τον Μανώλη Γλέζο και τον Λεωνίδα Κύρκο, έλαβε μέρος στην πορεία ειρήνης του Ολντερμάστον, στο Ηνωμένο Βασίλειο, για τον πυρηνικό αφοπλισμό, κρατώντας το λάβαρο του Μαραθωνοδρόμου της Ειρήνης. Είναι η εποχή που η ανθρωπότητα βρίσκεται ακόμα μια φορά στο χείλος του ολέθρου, αλλά και η εποχή ανάπτυξης ενός κινήματος ειρήνης με διεθνή χαρακτηριστικά. Άλλωστε, στις αρχές του 1963 ιδρύεται στην Αθήνα ο «Σύνδεσμος Νέων δια τον Πυρηνικόν Αφοπλισμόν Μπέρτραντ Ράσελ»· μία από τις πρώτες αποφάσεις αυτού του συνδέσμου ήταν η διεξαγωγή της Α΄ Μαραθώνιας Πορείας Ειρήνης στις 21 Απριλίου 1963. Σε εκείνη την πορεία, που απαγορεύτηκε από τους στυλοβάτες της πιο μαύρης αντίδρασης και του ΝΑΤΟ, ο Γρηγόρης Λαμπράκης κράτησε ακόμα μια φορά μπροστά στο στήθος του το μαύρο λάβαρο με το σήμα του αφοπλισμού, φωνάζοντας «ζήτω η ειρήνη», «ζήτω η δημοκρατία», μέσα στην τρομοκρατία των χωροφυλάκων και των ακροδεξιών παρακρατικών· μαζί του κατάφεραν να πορευτούν για λίγο ο Παντελής Γούτης, ο Ανδρέας Μαμμωνάς και ο Μπάμπης Παπαδόπουλος.
Το 1963, υπήρξε χρονιά μεγάλης ανάπτυξης του ταξικού κινήματος, αλλά και χρονιά έξαρσης του παρακρατικού κυκλώματος που υπέτεινε την κυριαρχία μιας φιλοπόλεμης, στυγνής και βαθύτατα αντιλαϊκής δεξιάς. Περίπου ένα μήνα πριν από την πορεία ειρήνης, στις 13 Μαρτίου, ο ένοπλος δωσίλογος επί κατοχής και βουλευτής της Ε.Ρ.Ε., Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος χτύπησε στο κεφάλι τον βουλευτή της Ε.Δ.Α., Αντώνη Μπριλλάκη μέσα στη Βουλή· ο Γρηγόρης Λαμπράκης απάντησε στον Παπαδόπουλο με μια γερή γροθιά.
«Οι φασίστες, οι οποίοι έδρασαν επί Γερμανών, εξακολουθούν και σήμερα με το προσωπείο της Δημοκρατίας να εφαρμόζουν φασιστικές μεθόδους», είχε παρατηρήσει εύστοχα εκείνη την ημέρα ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος της Ε.Δ.Α., Ηλίας Ηλιού. Το βράδυ της 22ης Μαΐου 1963, το μαύρο παρακράτος με τις φασιστικές μεθόδους, υπό την κάλυψη εξουσιών αφοσιωμένων στην κατάπνιξη της λαϊκής βούλησης, ετοιμαζόταν να δολοφονήσει τον Λαμπράκη. Ο δημοσιογράφος Γιάννης Βούλτεψης περιέγραψε αργότερα την «αντισυγκέντρωση» των ακροδεξιών παρακρατικών έξω από τον χώρο όπου ο Γρηγόρης Λαμπράκης μιλούσε σε εκδήλωση της Ε.Ε.Δ.Υ.Ε. Θεσσαλονίκης: «Βούλγαρε Λαμπράκη θα πεθάνεις! Προδότες θα πεθάνετε όλοι σας! Θάνατος στον Λαμπράκη! Ο Λαμπράκης μιλούσε για την ειρήνη. Απαντούσαν: Εμείς θέλουμε πόλεμο![…] Ένας αξιωματικός είπε: Καλά, βρε παιδιά. Φύγετε απόψε και αύριο τον σκοτώνετε».
Το ίδιο βράδυ, στις 10.15, εξορμά το τρίκυκλο με τις σκεπασμένες πινακίδες. Στο τιμόνι ήταν ο παρακρατικός Γκοτζαμάνης και στην καρότσα ήταν ο παρακρατικός Εμμανουηλίδης, ο οποίος κατάφερε το θανάσιμο πλήγμα στον Γρηγόρη Λαμπράκη· ο βουλευτής της Αριστεράς, ο κορυφαίος αγωνιστής της Ειρήνης και της Δημοκρατίας, εξέπνευσε εκατό ώρες αργότερα, τα ξημερώματα της 27ης Μαΐου 1963.
Στους δικούς μας σκοτεινούς καιρούς, που η απειλή του γενικευμένου πολέμου, της έξαρσης του μιλιταρισμού, του πυρηνικού ολέθρου είναι όσο ποτέ ορατή, στους δικούς μας σκοτεινούς καιρούς που το αίτημα της ειρήνης, της φιλίας και της συνεργασίας των λαών σπιλώνεται και καταδιώκεται, ας θυμηθούμε την πολύτιμη παρακαταθήκη του Λαμπράκη και τούτα τα λόγια, όπως τα είχε διατυπώσει τον Μάιο του 1962: «Όλοι μας κάνουμε φλογερή έκκληση προς όλους τους λαούς ν’ αντικρύσουν κατάματα και με βαθειά συναίσθηση ευθύνης τον κίνδυνο του πυρηνικού πολέμου. Έτσι το πιο φλέγον πρόβλημα είναι να τεθεί τέλος στις πυρηνικές δοκιμές στην ατμόσφαιρα, στη γη και στη θάλασσα, οι οποίες ασφαλώς θα είναι ολέθριες για την υγεία του ανθρώπινου γένους. Ξέρουμε ότι απ’ τους ατομικούς βομβαρδισμούς της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι σκοτώθηκαν 150.000 Ιάπωνες, χιλιάδες προσβλήθηκαν από ραδιενέργεια και πέθαναν και πεθαίνουν ακόμη απ’ αυτήν. […]Ο ελληνικός λαός επιθυμεί τον γενικό αφοπλισμό και την ειρήνη και αγωνίζεται να δημιουργηθούν αποπυρηνικοποιημένες ζώνες, ιδιαιτέρως στη βαλκανική περιοχή όπου ζει».
Να σηκώσουμε κι εμείς ψηλά τα λάβαρα της ειρήνης!
Δείτε:
Το ντοκιμαντέρ «Εκατό ώρες του Μάη», σε σκηνοθεσία Δήμου Θέου και Φώτου Λαμπρινού, που γυρίστηκε χωρίς πλάνο παραγωγής και αυστηρό σχέδιο γυρισμάτων αμέσως μετά τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη. Εκτός από την κινηματογραφική αξία του έχει μεγάλη ιστορική αξία και σήμερα, καθώς τοποθετεί τα γεγονότα μέσα στα ευρύτερα ιστορικά συμφραζόμενα της εποχής τους· το ντοκιμαντέρ παρέμεινε απαγορευμένο στην Ελλάδα μέχρι το 1974
Α΄μέρος:
Β΄ μέρος:
